تاريخ روز بزرگداشت فردوسي
در تقويم ايراني روز ۲۵ ارديبهشت به نام روز بزرگداشت فردوسي نام‌گذاري شده است.
برنامه‌هاي روز بزرگداشت فردوسي
در روز فردوسي برنامه‌هاي مختلفي در سراسر کشور برگزار مي‌شود تا وجود چنين شخصيت برجسته‌اي در تاريخ ادبيات به همه يادآوري شود. از ميان اين برنامه مي‌توان به مراسم‌هاي شاهنامه‌خواني يا مراسم‌هاي ويژه‌اي که برگزار مي‌شود اشاره کرد. در اين ميان، رفتن به آرامگاه اين شاعر بزرگ در اين روز براي تمامي علاقه‌مندان رايگان است. آن‌ها مي‌توانند به آرامگاه اين شاعر بزرگ بروند و در مراسم بزرگداشت وي سهيم شوند.
در سال ۱۳۹۹ و به دليل شيوع کرونا برنامه‌هاي بزرگداشت فردوسي بيشتر به‌صورت مجازي برگزار مي‌شود.
فردوسي کيست؟
حکيم ابوالقاسم فردوسي در سال ۳۲۹ هجري قمري برابر با ۳۱۹ خورشيدي در روستاي پاژ در شهرستان توس در خراسان متولد شد. نام او همه‌جا ابوالقاسم فردوسي ذکر شده است. نام کوچک او را در نوشته‌هاي کهن‌تر حسن نيز نوشته‌اند. پدرش از دهقانان توس بود که ثروت و موقعيت قابل‌توجهي داشت. وي از همان زمان که به کسب علم و دانش مي‌پرداخت، به خواندن داستان هم علاقه‌مند شد.
دهقانان يک طبقه از مالکان بودند که در دوره ساسانيان در ايران زندگي مي‌کردند و يکي از طبقات اجتماعي فاصل ميان طبقه کشاورزان و اشراف درجه اول را تشکيل مي‌دادند و صاحب نوعي “اشرافيت ارضي” بودند.
زندگي آنان در کاخ‌هايي که در اراضي خود داشتند سپري مي‌شد. آن‌ها به‌وسيله روستاييان از آن اراضي بهره‌برداري مي‌کردند و در جمع‌آوري ماليات اراضي با دولت ساساني و سپس در عهد اسلام با دولت اسلام همکاري مي‌کردند.
آغاز زندگي او هم‌زمان با گونه‌اي جنبش نو در ميان ايرانيان بود که از سدهٔ سوم هجري شروع‌شده و دنباله و اوج آن به سدهٔ چهارم رسيد و در طي آن تعداد چشمگيري از سرايندگان و نويسندگان پديد آمدند و باعث پايداري زبان پارسي دري شدند.
فردوسي از کودکي در حال مشاهده کوشش‌هاي مردم پيرامونش براي پاسداري ارزش‌هاي ديرينه بود.
کودکي و جواني فردوسي در زمان سامانيان سپري‌شده است. شاهان ساماني از دوستداران ادب فارسي بوده‌اند.
شاهنامه فردوسي
فردوسي در طول زندگي‌اش اثري بي‌مانند را از خود بر جاي گذاشت؛ شاهنامه اثري حماسي و منظوم مشتمل بر ۶۰۰۰۰ بيت است که امروز براي ما ارزش بسياري دارد. اين اثر، داستان‌هايي را از آغاز تا حمله اعراب به ايران در بردارد و روزگار را در زمان چهار دودمان پادشاهي شامل پيشداديان، کيانيان، اشکانيان و ساسانيان به تصوير مي‌کشد.
سه بخش در اين اثر وجود دارد:
- اسطوره‌اي: از روزگار کيومرث تا پادشاهي فريدون
- پهلواني: از خيزش کاوه آهنگر تا مرگ رستم
- تاريخي: از پادشاهي بهمن و پيدايش اسکندر تا گشايش ايران به دست اعراب
براي اولين بار اين کتاب توسط بنداري اصفهاني در سال ۶۰۱ خورشيدي به عربي ترجمه شد و پس از آن افراد ديگري آن را به زبان‌هاي ديگر برگرداندند ازجمله ژول مل که ترجمه فرانسوي آن را ارائه کرد. امروز شاهنامه بزرگ‌ترين کتاب پارسي است که در همه جاي جهان موردتوجه قرارگرفته و به اکثر زبان‌هاي دنيا ترجمه‌شده است.
آغاز نظم شاهنامه
آغاز سرودن شاهنامه را بر پايهٔ شاهنامه ابومنصوري از زمان ۳۰ سالگي فردوسي مي‌دانند اما بامطالعه زندگي‌نامه فردوسي مي‌توان اين‌چنين برداشت کرد که او در جواني نيز به سرايندگي مي‌پرداخت و شايد سرودن داستان‌هاي شاهنامه را در همان زمان و بر پايهٔ داستان‌هاي کهني که در داستان‌هاي گفتاري مردم جاي داشته‌اند، آغاز کرده است. از ميان داستان‌هاي شاهنامه که گمان مي‌رود در زمان جواني وي گفته‌شده باشد مي‌توان داستان‌هاي بيژن و منيژه، رستم و اسفنديار، رستم و سهراب، داستان اکوان ديو و داستان سياوش را نام برد.
فردوسي پس از آگاهي يافتن از مرگ دقيقي توسي و نيمه‌کاره ماندن گشتاسب نامه سرودهٔ او (که به زمانهٔ زرتشت مي‌پردازد)، به نگاشته شدن شاهنامه ابومنصوري که به نثر بوده و بن‌مايهٔ دقيقي توسي در سرودن گشتاسب نامه بوده است پي برد و به دنبال آن به بخارا، پايتخت سامانيان “تختِ شاهِ جهان” رفت تا آن را پيدا کند و بازمانده آن را به شعر درآورد. فردوسي در اين سفر “شاهنامهٔ ابومنصوري” را نيافت اما در بازگشت به توس، اميرک منصور، که از دوستان فردوسي بوده است و “شاهنامه ابومنصوري” به دستور پدرش ابومنصور محمد بن عبدالرزاق يکپارچه و نوشته‌شده بود، نسخه‌اي از آن را در اختيار فردوسي گذاشت.
تاريخ يعني شروع به نظم شاهنامه، صريحاً معلوم نيست ولي با استفاده از شواهد متعددي که از شاهنامه استخراج مي‌شود و با انطباق آن‌ها بر وقايع تاريخي، مي‌توان آغاز نظم شاهنامه ابومنصوري را به‌وسيله استاد طوس سال ۳۷۰ – ۳۷۱ هجري معلوم کرد.
تذکره نويسان در شرح‌حال فردوسي نوشته‌اند که او به تشويق سلطان محمود به نظم شاهنامه پرداخت. علت اين اشتباه آن است که نام محمود در نسخه موجود شاهنامه، که دومين نسخه شاهنامه فردوسي است، توسط خود شاعر گنجانيده شد و نسخه اول شاهنامه (که منحصر بود به منظوم ساختن متن شاهنامه ابومنصوري)، هنگامي آغازشده بود که هنوز ۱۹ سال از عمر دولت ساماني باقي بود و اگر فردوسي تقديم منظومه خود را به پادشاهي لازم مي‌شمرد ناگزير به درگاه آل سامان، که خريدار اين‌گونه آثار بودند، روي مي‌آورد نه به درگاه سلطاني که هنوز روي کار نيامده بود. در کل اين کار بزرگ، برخلاف آنچه تذکره نويسان و افسانه‌سازان جعل کرده‌اند، به دستور هيچ‌يک از سلاطين، خواه ساماني و خواه غزنوي، انجام نشد بلکه استاد طوس در اين راه مجاهدت کرد و تعدادي از دوستان و بزرگان محلي طوس از فردوسي حمايت کردند.
اتمام اولين نسخه شاهنامه
در ترجمه‌اي که فتح بن علي بنداري اصفهاني به حدود سال ۶۲۰ – ۶۲۴ از شاهنامه به عربي ترتيب داد، تاريخ ختم شاهنامه سال ۳۸۴ است.
به ماه سفندار مذ روز اَرد
سرآمد کنون قصه يزدگرد
بنام جهان داور کرد گار
زهجرت سه صدسال وهشتاد و چار
درگذشت فردوسي
تاريخ وفات فردوسي را بعضي ۴۱۱ و برخي ۴۱۶ هجري قمري نوشته‌اند. وي را در شهر طوس، در باغي که متعلق به خودش بود، به خاک سپردند.